Streszczenie: Przedmowa; I. Ogólny zarys problematyki pedagogiki specjalnej: 1. Cele pedagogiki specjalnej. Podstawowe pojęcia. Terminologia; 1.1. Pedagogika specjalna działem pedagogiki ogólnej; 1.2. Cele i zadania pedagogiki specjalnej; 1.3. Podstawowe pojęcia; 1.3.1. Pojęcie zdrowia i choroby; 1.3.2. Pojęcie normy; 1.3.3. Pojęcie adaptacji (przystosowania); 1.3.4. Pojęcie integracji; 1.3.5. Pojęcie naprawy; 1.3.6. Pojęcie rehabilitacji; 1.4. Podstawowe terminy; 2. Jednostka odchylona od normy jako podmiot działalności pedagogiki specjalnej; 2.1. Tradycyjny podział jednostek odchylonych od normy; 2.2. Kryteria klasyfikacji odchyleń od normy; 2.3. Omówienie niektórych klasyfikacji odchyleń od normy; 2.3.1. Podział o charakterze etiologicznym; 2.3.2. Podział o charakterze psychopedagogicznym; 2.3.3. Klasyfikacja uwzględniająca dynamizm rozwojowy; 2.3.4. Klasyfikacja uwzględniająca typy oddziaływań rewalidacyjnych; 2.3.5. Klasyfikacja o charakterze medyczno-psychologicznym; 2.3.6. Klasyfikacja z punktu widzenia niepowodzeń szkolnych; 2.3.7. Klasyfikacja z punktu widzenia mechanizmów przystosowawczych; 3. Zakres działalności pedagogiki specjalnej; 3.1. Ogólny zarys zakresów działalności pedagogiki specjalnej; 3.2. Pedagogika specjalna jako nauka celowościowa i jej działalność naprawcza o charakterze globalnym; 3.2.1. Stosunek pedagogiki specjalnej do zaplanowanych i nie zaplanowanych wpływów na jednostkę; 3.2.2. Wyodrębnienie czy globalizacja czynności rewalidacyjnych; 3.2.3. Pojęcie socjalizacji w pedagogice specjalnej; 3.3. Syntetycznie ujęty problem przedmiotu pedagogiki specjalnej; 3.4. Różnicowanie się działalności rewalidacyjnej według stopnia możliwości rozwojowych wychowanków; 3.5. Problematyka pedagogiki specjalnej jako nierozdzielna całość; 3.6. Współzależność badań naukowych z zakresu pedagogiki specjalnej i praktyki rewalidacyjnej; 3.7. Aktualne rozszerzenie się zakresu pedagogiki specjalnej; 3.8. Uzależnienie rozwoju pedagogiki specjalnej od polityki oświatowo-społecznej i ekonomicznej; 4. Podstawowe czynniki etiologiczne odchyleń od normy; 4.1. Wieloczynnikowe uwarunkowania etiologii człowieka; 4.2. Rozpowszechnione klasyfikacje; 4.2.1. Czynniki nocyceptywne dziedziczne i wrodzone o charakterze prenatalnych uszkodzeń genetycznych i innych endogenicznych; 4.2.2. Czynniki uszkadzające o charakterze egzogennym środowiskowym w okresie życia prenatalnego; 4.2.3. Czynniki działające uszkadzająco w czasie porodu; 4.2.4. Czynniki wpływające uszkadzająco po urodzeniu się dziecka i w dalszym życiu osobniczym ( czynniki postnatalne ); 4.2.5. Szkodliwe czynniki o charakterze środowiskowym związane z warunkami życia współczesnego; 5. Statystyka odchyleń od normy; 5.1. Dane statystyczne dotyczące różnych rodzajów upośledzeń w skali światowej; 5.2. Wskaźniki upośledzeń; 5.3. Statystyka odchyleń od normy w Polsce; 5.4. Statystyka dotycząca dzieci szkolnych w Polsce; 5.5. Wskaźniki krajowe; 6. Miejsce pedagogiki specjalnej w całokształcie dyscyplin podstawowych i praktycznych; 6.1. Ogólna klasyfikacja nauk; 6.2. Powiązanie pedagogiki specjalnej z poszczególnymi dyscyplinami6.2.1. Związki pedagogiki specjalnej z medycyną i naukami pokrewnymi z medycyną; 6.2.2. Nauki filozoficzne a pedagogika specjalna; 6.2.3. Antropologia a pedagogika specjalna; 6.2.4. Etyka a pedagogika specjalna; 6.2.5. Prawo a pedagogika specjalna; 6.2.6. Ekonomia polityczna a pedagogika specjalna; 6.2.7. Estetyka a pedagogika specjalna; 6.2.8. Praksologia a pedagogika specjalna; 6.2.9. Socjotechnika a pedagogika specjalna; 6.2.10. Pedagogika ogólna a pedagogika specjalna; 6.3. Swoistość cech pedagogiki specjalnej w stosunku do innych dyscyplin naukowych i działalności praktycznej; 7. Zarys historii wpływów pedagogiki specjalnej na ogólną i odwrotnie; 7.1. Pierwszy okres pedagogiki specjalnej; 7.2. Drugi okres rozwoju pedagogiki specjalnej; 7.3. Znaczenie wpływu pedagogiki ogólnej na specjalną; 8. Syntetyczne zestawienie swoistości pracy pedagogiki specjalnej; 8.1. Podstawowa zasada: oddziaływanie na całość psychofizyczną uszkodzonej jednostki; 8.2. Zasadnicze kierunki postępowania naprawczego i jego dyrektywy; 8.3. Ogólne konsekwencje praktyczne dla pracy rewalidacyjnej; 8.4. Ogólna problematyka nauczania jednostek odchylonych od normy ( tezy M. Grzegorzewskiej ); 8.5. Współpraca pedagoga specjalnego ze środowiskiem domowym i z lekarzem; 8.6. Wnioski dotyczące podstawowych tez rewalidacyjnych; 9. Aktualny stan pedagogiki specjalnej w Polsce w ujęciu dynamicznym i perspektywy rozwojowe; 10. Uwagi o rozwoju pedagogiki specjalnej w dobie obecnej w skali światowej; 10.1. Stosunek społeczeństwa do jednostek odchylonych od normy; 10.2. Prace zmierzające do poprawy losu kalek; 11. Profilaktyka; 11.1. Profilaktyka jako przedproże pedagogika specjalnej; 11.2. Trzy stopnie profilaktyki; 11.3. Organizacyjne ramy akcji profilaktycznej; 11.4. Metody pracy społecznej; 11.5. Wspólne kadry pracowników; 11.6. Prace badawcze pedagogiki społecznej; 12. Metody pracy naukowo-badawczej pedagoga specjalnego; 12.1. Kryteria nauk teoretycznych i praktycznych; 12.2. Problem racjonalizacji dyrektyw celowościowych; 12.3. Problematyka prakseologii; 12.4. Prace badawcze pedagoga specjalnego w świetle praworządności logicznych; 12.5. Prababilistyczny charakter nauk pedagogicznych, zwłaszcza pedagogiki specjalnej; 12.5.1. Wnioskowanie dedukcyjne; 12.5.2. Wnioskowanie indukcyjne; 12.5.3. Wnioskowanie przez analogię i znaczenie dowodowe modelu; 12.6. Uwagi dotyczące techniki badań w zakresie pedagogiki specjalnej; 12.7. Uwarunkowania pedagogiczno-społeczne badań naukowych nad dziećmi; 12.8. Poznawanie dziecka odchylonego od normy w toku pracy wychowawczej; 12.9. Diagnoza pedagogiczna; 12.10. Uwagi dotyczące technik badania dzieci odchylonych od normy; II. Jednostka odchylona od normy: 1. Wprowadzenie do problematyki; 2. Teoria przystosowania ( adaptacji ); 2.1. Teoretyczne podstawy; 2.2. Adaptacja w ujęciu różnych badaczy; 2.2.1. Swoistość procesów adaptacyjnych u człowieka; 2.2.2. Klasyfikacja zjawisk adaptacyjnych; 2.2.3. Zastosowanie teorii adaptacji do klasyfikacji postaw; 2.2.4. Warunki dobrej adaptacji i jej odchylenia od normy; 2.2.5. Zastosowanie teorii adaptacji do klasyfikacji odchyleń od normy; 3. Ogólny zarys warunków wewnątrz- i zewnątrzpochodnych jednostki odchylonej od normy; 3.1. Nierozdzielność czynników wewnątrz- i zewnątrzpochodnych; 3.2. Sytuacje zewnętrzne: stosunek społeczeństwa do odchylenia od normy; 3.3. Obraz samego siebie w oczach kaleki; 4. Zbyt trudne zadania stawiane układowi nerwowemu; 4.1. Klasyfikacja zbyt trudnych zadań w teorii Pawłowa; 4.2. " Trudne sytuacje " w ujęciu T. Tomaszewskiego; 4.3. Konsekwencje rewalidacyjne; 5. Przystosowawcze mechanizmy regulacyjne: potrzeba, emocje, motywacja; 5.1. Wprowadzenie; 5.2. Nierozdzielność trzech podstawowych mechanizmów regulujących; 5.3. Potrzeba i jej rola w systemie mechanizmów regulacji; 5.4. Znaczenie i geneza potrzeb; 5.5. Dynamiczny charakter potrzeb warunkujący ich ścisły związek z motywacją; 5.6. Emocja jako ukierunkowanie potrzeby i wzbudzanie motywacji; 5.7. Poglądy badaczy na rolę emocji w procesach przystosowawczych; 5.7.1. Teoria Pawłowa; 5.7.2. Teoria emocji w ujęciu L. Petrażyckiego, J. Konorskiego i innych badaczy; 5.8. Znaczenie globalności zasięgu wpływu zjawiska emocji; 5.9. Uwagi terminologiczne dotyczące emocji, uczuć i nastroju; 5.10. Odbiór informacji sterowany potrzebami, emocjami i motywacjami jednostki ( internalizacja ); 5.11. Podstawowe znaczenie orientacji w procesach przystosowawczych; 5.12. Internalizacja informacji w świetle różnych dyscyplin; 5.13. Problematyka twórczości; 5.14. Problematyka różnicowania zjawisk motywacyjnych z punktu widzenia zadań regulujących; 5.15. Różne ujęcia dotyczące różnicowania zjawiska motywacji; 5.16. Rodzaje potrzeb-motywów; 5.17. Zaburzenia procesów motywacyjnych w granicach normy i poza nią; 6. Mechanizmy ochronne i obronne; 6.1. Wprowadzenie; 6.1.1. Procesy korygujące oraz homeostatyczne procesy ochronno-obronne; 6.1.2. Procesy obrony przeciw zaburzeniom; 6.1.3. Ochronno-obronna rola selekcji bodźców; 6.1.4. Rola ochronno-obronna odruchowości warunkowej i uczenia się; 6.2. Elementarne sygnały alarmowe o charakterze przystosowawczym; 6.2.1. Uwagi ogólne; 6.2.2. Przystosowawcze mechanizmy obronne psychospołeczne; 6.2.3. Możliwe dewiacje w odbiorze sygnałów; 6.3. Zmęczenie jako mechanizm sygnalizujący i obronny; 6.3.1. Zmęczenie subiektywne i obiektywne oraz warunki jego występowania; 6.3.2. Objawy zmęczenia i ich podłoże fizjologiczne; 6.3.3. Objawy narastającego zmęczenia, ich rola obronna; 6.3.4. Skutki braku odciążenia wysiłkowego; 6.3.5. Patologiczne zmęczenie; 6.4. Lęk jako mechanizm sygnalizacyjno-obronny i jego dewiacje; 6.4.1. Uwagi ogólne; 6.4.2. Neurofizjologiczna podstawa lęku; 6.4.3. Klasyfikacja lęków według A. Kępińskiego; 6.4.4. Lęk jako czynnik dezorganizujący; 6.4.5. Lek u dzieci; 6.5. Ból jako mechanizm sygnalizacyjno-obronny; 6.5.1. Uwagi ogólne; 6.5.2. Podłoże neurofizjologiczne bólu; 6.5.3. Znaczenie sygnalizacyjne bólu; 6.5.4. Nocyceptywne objawy bólu; 6.6. Stres i frustracja jako zjawiska regulacyjno-obronne; 6.6.1. Uwagi ogólne; 6.6.2. Problem " trudnych sytuacji " i " zbyt trudnych zadań " stawianych układowi nerwowemu w świetle teorii stresów; 6.6.3. Koncepcja stresu w ujęciu Selyego i jej znaczenie dla pedagogiki specjalnej; a) Aspekt biologiczny tej koncepcji; b) Aspekt psychologiczny tej koncepcji; 6.6.4. Definicje stresu psychologicznego różnych badaczy; 6.6.5. Rodzaje stresów i ich oddziaływanie; 6.6.6. Wpływ procesów poznawczych na stres; 6.6.7. Siła oddziaływania stresów; 6.6.8. Odporność ogólna i wybiórcza na stres; 6.6.9. Ogólna tolerancja na stres; 6.6.10. Charakterystyka postaw wobec wystąpienia stresu; 6.6.11. Wpływ stresu na poziom aktywności; 6.7. Problematyka frustracji; 6.7.1. Podłoże fizjologiczne frustracji; 6.7.2. Frustracja jako podklasa stresu; 6.7.3. Typowe reakcje frustracyjne; 6.8. Stany nerwicowe jako dezintegracja przystosowanych procesów obronnych (zagadnienie wybrane); 6.8.1. Uwagi ogólne; 6.8.2. Reakcje na pograniczu zachowania przystosowawczego i nerwicowego; 6.8.3. Reakcje obronne o charakterze nerwicowym; 6.8.4. Podłoże psychospołeczne obronnych zachowań nerwicowych; 6.8.5. Neurofizjologiczne ujęcie reakcji nerwicowych; 6.9. Mechanizmy obronne, czyli zachowanie obronne pseudoadaptacyjne; 7. Problematyka osobowości (wybrane zagadnienia); 7.1. Wprowadzenie; 7.2. Definicje osobowości; 7.3. Niektóre zaburzenia struktury osobowości; 7.4. Niepowtarzalność struktury osobowości; 7.5. Poglądy psychologów na badania osobowości; 7.6. Konstruowanie typów osobowości; 7.7. Próby różnicowania osobowości; 7.8. Podsumowanie problematyki badań nad osobowością; 7.9. Tworzenie się struktury osobowości (wybrane zagadnienia); 7.9.1. Uwagi ogólne; 7.9.2. Psychologiczna problematyka elementów strukturalizujących osobowość; 7.9.3. Cybernetyczne ujęcie kształtowania się osobowości; 7.9.4. Problematyka narastania struktur biopsychicznych w tworzeniu się osobowości; 7.10. Nastawienia; 7.11. Postawy; 7.12. Teoria dwuetapowości metabolizmu informacyjnego w ujęciu A. Kępińskiego; 7.13. Analiza znaczeniowych punktów krystalizujących osobowość: obrazy "ja" i "świat"; 7.13.1. Uwagi ogólne; 7.13.2. Potrzeba percypowania bodźców świata zewnętrznego; 7.13.3. Potrzeba kontaktów międzypersonalnych; 7.13.4. Rozwój osobowości przez interakcje ze światem; 7.13.5. "Ja" jako projekt do zrealizowania; 7.13.6. Samorealizacja; 7.13.7. Samoocena; 7.13.8. Poziomy aspiracji i oczekiwania; 7.13.9. Twórczość jako podstawa samoregulacji (przystosowania); 7.14. Wpływ kalectwa na osobowość; 7.14.1. Uwagi ogólne; 7.14.2. Znaczenie osobowości podstawowej; 7.14.3. Zagadnienia odporności na kalectwo; 7.14.4. Wieloaspektowość wpływa kalectwa na osobowość; 8. Trudności jednostki odchylonej od normy w świetle ujęć cybernetycznych w zakresie odbioru świata zewnętrznego; 8.1. Wprowadzenie; 8.2. Ogólny problem zaburzeń informacyjnych w pedagogice specjalnej; 8.3. Derywacje lub zaburzenia w zakresie liczby bodźców; 8.3.1. Zakłócenia w związku z nadmiarem bodźców; 8.4. Wady w zakresie nadawania informacji przez środowisko; 8.4.1. Zakłócenia w związku ze zbyt dużą siłą nadawczą; 8.4.2. Zakłócenia w związku z ładunkiem emocjonalnym; 8.4.3. Zakłócenia w związku ze zbyt małą siłą nadawczą; 8.4.4. Zakłócenia od strony treści; 8.5. Wnioski pedagogiczno-rewalidacyjne; III. Drogi adaptacji jednostki odchylonej od normy (ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży): 1. Wprowadzenie; 1.2. Potrzeby rewalidacyjne jednostki odchylonej od normy; 1.3. Jednostka zdrowa; 1.4. Jednostka "specjalna"; 1.5. Niezaspokojone potrzeby jednostki odchylonej od normy; 2. Ogólna działalność rewalidacyjna; 2.1. Wstępne oddziaływanie rewalidatora; 2.2. Rewalidacja właściwa i metody działalności rewalidacyjnej; 2.2.1. "Drogi" oddziaływań rewalidacyjnych w ujęciu M. Grzegorzewskiej; a) Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze kompensacyjnym; b) Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze korektury; c) Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze usprawniania; d) Oddziaływania rewalidacyjne o charakterze dynamizowania; 2.2.2. Metody oparte na teorii uczenia się (warunkowanie); 2.2.3. Metody instrumentalne; 2.2.4. Metody typu psychoterapeutycznego; 2.2.5. Metody z wybiórczymi celami; a) Terapie różnicujące poziomy wysiłkowe; b) Metoda rewalidacji przez usprawnienie ruchowe; 2.2.6. Metody nauczania na odległość; 2.2.7. Metody nauczania na tle edukacji permanentnej; 2.2.8. Metody samosterowane (tzw. akceptacja kalectwa); 2.3. Syntetyczne zestawienie metod (środków, technik) rewalidacyjnych; 3. Problematyka kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży odchylonej od normy; 3.1. Wprowadzenie; 3.1.1. Dane historyczne; 3.1.2. Rzut oka na szkolnictwo specjalne po wojnie oraz aktualne plany władz oświatowych; 3.1.3. Aktualny stan kształcenia specjalnego w Polsce; 3.1.4. Postulaty rozwojowe kształcenia specjalnego; 3.1.5. Problematyka selekcji; 3.1.6. Problematyka integracji; 3.2. Zagadnienie organizacji kształcenia specjalnego; 3.2.1. Kategorie dzieci specjalnych w różnych typach szkolnictwa normalnego i specjalnego; 3.2.2. Dziecko odchylone od normy w szkole normalnej; 3.2.3. Dzieci normalne ociężałe umysłowo z mikrodefektami i opóźnieniem w rozwoju na tle środowiskowym; 3.2.4. Klasy specjalne w szkołach normalnych; 3.2.5. Szkoła specjalna i jej swoistości; 3.2.6. Warunki szkoły normalnej korzystne dla dzieci odchylonych od normy; 3.3. Metody nauczania dzieci odchylonych od normy w szkołach lub klasach specjalnych; 3.3.1. Uwagi ogólne; 3.4. Metoda ośrodków pracy jako realizacja zadań rewalidacyjnych w klasach I-III; 3.4.1. Ogólna charakterystyka tej metody; 3.4.2. Historyczne tło metody ośrodka pracy; 3.5. Podstawowe zasady rewalidacyjne metod szkoły specjalnej; 3.6. Realizacja wyżej wymienionych postulatów przez metodę ośrodków pracy; 3.6.1. Organizacja zajęć lekcyjnych w ramach metody ośrodków pracy; 3.6.2. Opis typowego przebiegu dnia pracy w ramach metody ośrodków pracy; 3.7. Metody nauczania dzieci odchylonych od normy w klasach starszych; 3.7.1. Zasady organizacyjno-metodyczne; 3.7.2. Korzystanie z osiągnięć pedagogiki ogólnej; 3.7.3. Metoda szkoły Freineta jako przykład dostosowania metody szkoły normalnej do zadań rewalidacyjnych; 3.7.4. Ortopedagogiczne wartości szkoły technik Freineta; 3.8. Zajęcia pozaszkolne; 3.9. Praca rewalidacyjne z małymi dziećmi; 3.10. Niektóre wybrane zagadnienia z ortodydaktyki; 3.10.1. Uwagi ogólne; 3.10.2. Nauczyciel i uczeń jako nadawca i odbiorca; 3.10.3. Orientowane się nadawcy w postawach odbiorcy; 3.10.4. Uogólnienia cybernetyczne w ortodydaktyce; 4. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe pedagogów specjalnych; 5. Deontologia pedagoga specjalnego; Spis ilustracji