Streszczenie: WSTĘP (Krótka charakterystyka najbardziej znanych ocen twórczości i działalności Dawida. Dotychczasowy stan badań. Wzrost zainteresowania Dawidem w okresie Polski Ludowej - wznowienie prac Dawida, opracowania bibliograficzne, artykuły, konferencje, naukowe. Istotne trudności opracowania monograficznego: charakter epoki, niedostateczna ilość źródeł, rozpowszechnianie fałszywych opinii. Charakterystyka materiałów źródłowych); ROZDZIAŁ 1 (Środowisko rodzinne. Zainteresowania i działalność naukowa ojca - Wincentego Dawida. Patriotyczne tradycje domu. Atmosfera nauki w gimnazjum lubelskim. Studia na Uniwersytecie Warszawskim (1877-1883). Środowisko intelektualne Warszawy. Zmiana kierunku studiów. Rozwój zainteresowań Dawida ku psychologii i pedagogice. Studia w Halle i Lipsku (1883-1884) i ich znaczenie. Decydujący wpływ Wundta); ROZDZIAŁ 2 (Rusyfikacja szkolnictwa w Królestwie Polskim. Polska myśl pedagogiczna w zaborze rosyjskim. Przemiany kapitalistyczne a nowe potrzeby w dziedzinie oświaty i wychowania. Pierwsze prace psychologiczne i pedagogiczne Dawida. "O zarazie moralnej" (1886). Problematyka książki a społeczne zainteresowania Dawida. "Program postrzeżeń psychologiczno-wychowawczychů" (1887). Współpraca z "Przeglądem Pedagogicznym". Drobne prace i artykuły z końca lat osiemdziesiątych); ROZDZIAŁ 3. Kobiety w życiu społecznym. Uniwersytet Latający Jadwigi Szczawińskiej. Dawid jako redaktor "Przegląd Pedagogiczny" (1890-1897). "Nauka o rzeczach, rys jej historycznego rozwoju, podstawy psychologiczne, metoda oraz wzory lekcji" (1892). Polemika wokół książki. Materialistyczna koncepcja procesu nauczania. Znaczenie "Nauki o rzeczach" w dziejach polskiej myśli pedagogicznej. Usunięcie Dawida z redakcji "Przeglądu Pedagogicznego". Nowy kurs pisma. Tendencje reakcji warszawskiej do odizolowania Dawidów w życiu publicznym. Zbliżenie do kół socjalistycznych. Udział Dawidów w ruchu oświatowym. Trudności materialne. "Zasób umysłowy dziecka" (1985). Metoda statystyczna w pedagogice i psychologii); ROZDZIAŁ 4. Objęcie redakcji "Głosu" przez Dawida (1900). Okoliczności nabycia pisma. Radykalne zmiany w zespole współpracowników i kierunku politycznym "Głosu". Stopniowy wzrost wpływu SDKPiL na zespół redakcyjny. "Kompania sienkiewiczowska" i incydent z Rabskim (1903). Redakcja "Głosu" w przededniu rewolucji. Aresztowanie Dawida i pobyt w Wiedniu. Publicystyka "Głosu" na tle rewolucyjnych wydarzeń 1905 roku. Zamknięcie "Głosu", wyrok na Dawida i współpracowników. Ponowny wyjazd do Wiednia. Reakcja i kontrrewolucja. "Przegląd Społeczny" (1906-1907). Dawid jako pisarz polityczny. "Społeczeństwo" (1907-1910). Stopniowy powrót Dawida do pracy naukowej i pedagogicznej); ROZDZIAŁ 5 (Rozwój psychologii eksperymentalnej w Europie i Polsce. Próba ustalenia stosunku psychologii do nauk przyrodniczych. Stanowisko K. Twardowskiego, A. Mahrburga i wykład Dawida o psychologii doświadczalnej. Związki między życiem psychicznym a procesami fizjologicznymi. "Mózg i dusza", praca Dawida o ścisłej zależności myśli od układu nerwowego. Nowa definicja świadomości. Wzrost zainteresowań psychologią. Ewolucja pojęć w kierunku uznania psychologii za naukę samodzielną. "Inteligencja, wola i zdolność do pracy" jako wykładnik trzech źródeł: rozwoju, poznania i działania (umieć, chcieć i móc) w życiu człowieka. Metoda przyczyn i skutków próbą zbadania i zmierzenia inteligencji. Różne stopnie i rodzaje głupoty. Badanie chorych umysłowo. Zagadnienia woli i rola świadomości w kształtowaniu działania. Motywy działania. Związek myślenia z życiem praktycznym. Produkcja i technika. Pośrednie i bezpośrednie badania zdolności do pracy. Zmęczenie. Lenistwo. Ocena "Inteligencji, woli i zdolności" przez współczesnych); ROZDZIAŁ 6 (Śmierć Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej. Refleksje Dawida o jego stosunku do żony. Wyjazd do Krakowa. Zamknięcie "Społeczeństwa". Udział w ruchu oświatowym i pedagogicznym w Krakowie. Studium "O duszy nauczycielstwa" (1912). Projekt Polskiego Instytutu Pedagogicznego i działalność na rzecz jego realizacji. Powrót do Warszawy. Ostatnie miesiące życia Dawida w świetle jego listów. "Psychologia religii" - geneza i podstawowe tezy); ROZDZIAŁ 7 (Kilka konkluzji w związku z niektórymi kontrowersyjnymi ocenami życia i twórczości Dawida. Działalność naukowa i społeczna Dawida jako dwa równoległe nurty pozostające w stałym związku. Przyczyny i charakter działalności społeczno-politycznej Dawida. Krytyczna ocena prac H. Lukreca o Dawidzie. Wpływ zainteresowań społecznych Dawida na metodę i problematykę jego pracy naukowo-badawczej. Krytyka poglądów o przeciwstawności ostatniego okresu życia Dawida w stosunku do całego poprzedniego jego dorobku); Przypisy bibliograficzne; Bibliografia prac ogłoszonych drukiem i wykaz rękopisów Jana Władysława Dawida; Indeks nazwisk